Uşağınızın yaşına görə məsuliyyətləri, vəzifələri nələr olmalıdır?
Məsuliyyət "fərdin uyğunlaşmanı təmin etməsi, üzərinə düşən vəzifələri yerinə yetirməsi və özünə aid bir hadisənin başqaları üzərində təsirlərinin nəticələrini boynuna götürməsi" olaraq təyin olunur.
Uşağın məsuliyyət hiss etməsi romantik, ictimai, əqli və fiziki inkişafı baxımından əhəmiyyətlidir.
Məsuliyyət əslində yetkinliyə hazırlıqdır. Uşaqlarının müstəqil həyat bacarıqları qazanıb öz ayaqları üzərində dayanması bütün ana və ataların arzusudur.
Məsuliyyət "təhsilinin" təməlində uşağa özünü idarə edə bilmə bacarığını inkişaf etdirməsinə və ətrafına uyğunlaşma təmin etməsinə istiqamətli intizam yaratmaqdadır.
Məsuliyyət verərkən diqqət yetirilməsi lazım olan məqamlar:
Uşağın yaşına, olduğu inkişaf dövrünə uyğun məsuliyyətlər vermək lazımdır. Uşağın yerinə gətirə bilməyəcəyi məsuliyyəti vermək qədər uşağın çox asan edəcəyi və olduğu inkişaf səviyyəsinə nisbətən çox asan olan məsuliyyətlər vermək inkişafa mənfi təsir edə bilər.
Məsuliyyət verərkən imkan tapdıqca seçim etməsinə fürsət vermək lazımdır.
Əmr etməməyə və müvafiq sosial sözlərdən istifadə etməyə diqqət etmək lazımdır.
Uzun və anlaşılmaz cümlələr qurmamağa və uşağın inkişaf səviyyəsinə uyğun təlimat verməyə diqqət göstərmək lazımdır.
Uşağın məsuliyyət almaq istədiyi vəziyyətləri yaxşı qiymətləndirib həvəsini qırmadan məsuliyyəti yerinə yetirməsinə kömək etmək lazımdır.
Uşağın üzərinə aldığı məsuliyyəti yerinə yetirə bilməsi üçün cəsarətləndirmək lazımdır.
Məsul şəkildə davrandığı vəziyyətlərdə dəstəkləmək və mükafatlandırmaq lazımdır.
Uşaqların 2 və 4 yaş arası ala biləcəkləri məsuliyyətlər:
-Süfrədə tək başına yeməyini yemək;
-Tək başına yatmaq;
-Əl-üz təmizliyini edə bilmək;
-Dişlərini fırçalamaq;
-Köməklə geyinmək və soyunmaq;
-Çirkli paltarlarını səbətə atmaq;
-Paltar seçimi, hazırlanacaq yemək, gəzməyə gediləcək yer kimi mövzularda qərar prosesinə qatılmaq;
-Oyun oynayarkən harada olacağını ana-atasına söyləmək;
-Oyuncaqlarını yığmaq;
-Oyuncaqlarını qorumaq;
-Kitab, jurnal və qəzetləri yerinə qoymaq;
-Ata-anaların sadə gətir-apar işlərini etmək;
-TV-radio kimi sadə elektron əşyaları açıb bağlamaq;
-Alış-verişdən sonra alınan əşyaların yerləşdirilməsinə kömək etmək;
-Alçaq rəflərə yüngül və qırılmayacaq vəsaitləri yerləşdirmək;
-Yemək masasına salfet və qırılmayacaq vəsaitləri qoymaq;
-Zibili çölə çıxarmaq;
-Varsa evdəki heyvanları bəsləmək;
-Varsa avtomobili yumağa kömək etmək.
Uşaqların5 yaşındaala biləcəkləriməsuliyyətlər:
-Əşyalarınayaxşıbaxmaq;-Təmizpaltarlarını şkafayerləşdirmək;-Əynindən çıxardığıpaltarlarıqatlaya bilməkvəşkafınaqoymaq;-Telefonalazım olduğuşəkildə cavabvermək;-Saçlarınıdaramaq;-Yeməyini yedikdənsonraboşqabınıgötürmək;-Sadəyeməklərinhazırlanmasınakömək etmək;-Oyuncaqlarınıyığmaq. Uşaqların6 yaşındaala biləcəkləriməsuliyyətlər:-Tək başınageyinib-soyunmaq;-Süfrəninhazırlanmasına vətoplanmasınakömək etmək;-Səhvəntökdükləriniyığmaq;-Evinyığışdırılmasına kömək etmək;-Çiçəklərisulamaq;-Tərəvəzləriyumaq;-Özayaqqabılarınıbağlamaq;-Özayaqqabılarınıntəmizləmək;-Evdən çıxarkənkranlarıvə işıqlarq nəzarət etmək,açıqdırsabağlamaq.Uşaqların7 yaşındaala biləcəkləriməsuliyyətlər:
-Çantasınıhazırlamaq;-Tapşırıqlarınıetmək;-Kitablarınıqorumaq;-Cib xərcliyinidüzgün istifadə etmək;-Alış-verişəkömək etmək;-Alış-verişvəsaitlərinindaşınmasına köməketmək;-Havavəziyyətinəvəgediləcəkyerəuyğun olaraqgeyəcəkləriniseçmək;-Eyvanın, qapınınönünü...və s.yerlərisulamaqvəsüpürmək;-Lazımlı vəziyyətlərdəevdəkitelefonuistifadə etmək;-Kim olduğunusoruşaraqçöl qapınıaçmaq.
Uşaqların 8 yaşında ala biləcəkləri məsuliyyətlər:
-Səhərlər zəngli saatla öz başına qalxmaq;
-Xatırlatmadan özünə quluğu etmək;
-Kömək istəmədən duş qəbul etmək;
-Kömək almadan qurulanmaq;
-Otağını yığışdırmaq;
-Otağını, şkafənə, yatağını və masasını səliqəli saxlamaq;
-Məktəbdən gələn ismarıcları ana-atasına çatdırmaq;
-Dərsləriylə əlaqədar məsuliyyətli almaq, kimsəyə söyləmədən dərslərini nizamlı bir şəkildə etmək;
Uşaqların 9 yaşında ala biləcəkləri məsuliyyətlər:
-Maraqlarını təyin etməyi planlaşdırmaq və gündəlik proqramlar qurmaq;
-Ev xarici yaxın yerlərə gedib gəlmək;
-Evdəki bəzi təmir işlərinə köməkçi olmaq;
-Özündən kiçik qardaşının yuyunmasına köməkçi olmaq;
-Özündən kiçik qardaşının bəslənməsinə köməkçi olmaq;
-Yoldaşlarıyla yaxşı əlaqələr qurmaq;
-Alış-veriş etmək.
Uşaqların10 yaşındaala biləcəkləriməsuliyyətlər:
-Özyataqdəslərinidəyişdirmək;-Siyahıdakıvəsaitlərimarketdən almaq;-Öz"işlərini" yerinə yetirmək izləmək(dişhəkimi, idmanməşqivə yadilkursu);-Oxumaqistədiyikitablarıalmaq;-Sadəyaralanmalardan başı çıxmaq;-Dostlarınıevdəqonaq etmək;-Ad günlərivəxüsusi günləriplanlaşdırmaq vəqeyd etmək;-Kimsəsöyləmədənmüəyyənvəzifələriyerinə yetirmək;-Qonşularaköməkçiolmaq.
Uşaqların11-17 yaşındaala biləcəkləriməsuliyyətlər
-Özhaqqınımüdafiə etmək;-Başqalarınınhüququna hörmətetmək;-Başqalarınınəşyalarınahörmətgöstərmək;-Evdəköməktələb edən işlərolduğundaöz istəyiyləkömək təklifi etmək;-Paltar,qab-qacaqmaşını...və s. işlətmək;-Maşındançıxanpaltarlarıipə asmaq,-Maşındançıxanqab-qacaqlarıboyununçatdığırəflərəqaldırmaq;-Ana atasıməşğul olduqdaqardaşıylamaraqlanmaq;-Evdətək başınaqalmaq;-Varsaavtomobilitək başınayumaq;-Özbaşınanəqliyyatvasitələrinəminmək;-Müstəqilolaraq öztapşırıqproqramınıicra etmək;-Pulyığıbuzunmüddətdəalmaq istədikləriniplanlaşdırmaq.
Uşağın təhsilində ən incəbəzinöqtələr:
Uşaqailəningülüdür.Uşaqailəbağçasınınayrı birrəngi,ayrı birahəngidir.Uşağın gülümsəməsianaya səadətbəxş edər.Şən, sevimlivə istiailəiqlimlərininzirvələrinəqalxmaquşaqlıevlərdəmümkündür.-O halda "ilahibirlütf vəhörmət" olanbu könülzirvəsinəqalxaraq yerinizi alın.-Uşağınızdoğuldaonagözəl bir adqoyun.İkicinsədəqoyulanvə yacəmiyyətdə məsxərəola biləcəkadlardanqaçın.Bu adməhşərdəçağırıla biləcəyibir adolsun.-Uşağınızınsağqulağına azan, solqulağınaiqaməoxunsun.-Uşağınızayeməkədəbinigöstərin.Oturmaüsulunuöyrədin.Danışıq tərbiyəsiverin.-Böyüklərinəhörmətetməyi öyrədin.Onaverilməsilazımlıtərbiyəni verin.Sünnətetdirin.-Uşaqlarınızıharamlardan, lüksvəisraflardanqoruyun.Uşaqlarınızınyataqlarınıayırma zamanıgəldiyində(onyaş)qız-oğlan ayrıyatırdın, mümkünsəotaqları daayrıolsun.-Uşaqlarınızaqabiliyyətvəziyyətlərinəvəxüsusiyyətlərinəgörə uyğunpeşələrseçə bilməsibarəsində köməkçiolun.-Uşaqlarınızınbir "oyunuşağı"olduğunu unutmayın.Vəonların oyunvaxtlarınıyaxşı nizamlayın.Uşaqböyüdərkən ailəninetdiyi 10böyük səhv:
1) Ərköyün uşaq
Ailələrin uşaqlarını sevdikləri və sahib ola bilmədikləri hər şeyi onun sahib olmasını istəmələri şübhəsizdir. Hər şeyə baxmayaraq bu bir az xərc tələb edə bilər. Bu cür yaxşı niyyətlərin sonunda sahib olduqlarından razı olmayan uşaqlar ortaya çıxar. Bunun nəticəsində uşaqlar hər zaman narazı qalar və daha çox tələb edərlər. Uşağınızın əslində bahalı xırda əşyalara çox ehtiyacı yoxdur, onun ehtiyacı olan şey ailəsiylə xüsusi vaxt keçirməkdir. Onlara həyatlarını daha yaxşı hala gətirmək üçün nə edə biləcəklərini və sahib olduqları üçün necə xoşbəxt olacaqlarını öyrədin.
2) Qeyri-kafi tərbiyə
Uşaqlarınızı tərbiyə etmək üçün qeyri-kafi və tənbəl davransanız, yoldaşlarınıza, müəllimlərinə və öz dostlarına pis davranan kiçik bir şeytana sahib olarsınız. Uşaqlarınıza qonaq getdiyinizdə necə davranmaları lazım olduğunu izah edə bilərsiniz. Kifayət qədər intizamlı yetişdirilməmiş uşaq qonşu üçün qarabasma ola bilər. Eyni şəkildə süfrədə xoş olmayan şəkildə davranışlar və sözlərdən istifadə edər. Əgər uşağınıza lazım olan şeyləri öyrətməsəniz, kimsə onu sevməyəcək və siz də onu sevməyəcəksiniz.
3) Məktəbinə qarışmaq
Məktəb uşağınızın evdən daha çox vaxt olduğu yerdir. Bundna başqa həyatını paylaşdığı, məsuliyyət aldığı bir yerdir. Məktəbdə ikən sizə ehtiyacı olanda da əlbəttə orada olacaqsınız. Uşağınızın ehtiyacı olduğu anda işinizi qətiliklə bəhanə göstərməyin, mümkünsə bir gün icazə alın. Sonda yaxşı vaxt keçirəcəyinizi görəcəksiniz. Ən azı onun müəllimiylə görüşə bilərsiniz. Uşağınızın inkişafı haqqında məlumat əldə etmənin ən yaxşı yolu müəllimiylə ünsiyyət qurmaqdır və müəllimi hər hansı bir vəziyyətdə sizi xəbərdar edə bilər.
4) Lazımsız tərif
Uşağımızı cəsarətləndirmək və özünə inam qazanmasını istəyərkən daha çox tərifləmək və səmimi olmaq lazımdır. Uşağınızın özünə inam qazanması möcüzədir, ancaq səhv etdiyi şeyləri də özünə inam qazansınlar deyə tərifləmək səhvdir. Kiçik ya da böyük səhvini görəndə incitmədən düzəldin və indikindən daha yaxşı etməsini təmin edin.
5) Uşağa kifayət qədər məsuliyyət verməmək
Uşağınıza evdəki işləri etdirə, məsuliyyət almasını təmin edə bilərsiniz. Evin otel olmadığını anlamasına kömək edin. Əlavə iş görsə, ona cib xərcliyi verə bilərsiniz. Ailədə əhəmiyyətli bir yeri olduğunu anlamalıdır. Əgər hər hansı bir məsuliyyət verməsəniz, məktəbində ya da işində müvəffəqiyyətli olmasını mümkündürmü? Uşağınıza yaşına uyğun işlər verin.
6) Yaxşı bir yoldaş olmamaq
Ana-atanın uşağın inkişafındakı əhəmiyyəti xüsusilə də yetkinlik dövründə müzakirə edilməməlidir. Əgər yoldaşınızla ünasibətləriniz pisdirsə, uşağınızın yanında bir-birinizə hirslənib sözlər desəniz uşağınızın gələcəkdə bu şəkildə davranacağını unutmamalısınız. Uşaqlar sizi müşahidə edərkən daha çox öyrənirlər. Bir-birinizə eşq və sevgiylə davransanız, uşağa ailə olmağın dəyərini göstərmiş olarsınız. Bu pis və qorxunc bir dünyada yaşadıqlarını düşündürməz.
7) Həqiqi olmayan xəyallar
Uşağınızla ünsiyyət qurarkən onlardan gözlədiklərinizin həqiqi olmasına diqqət edin. Əgər 2 yaşındakı uşağınızla xoş bir axşam yeməyinə çıxmaq istəyirsinizsə, onun orada kiçik şahzadə kimi oturacağını düşünməyin. Kök oğlunuzun yaxşı bir futbol ulduzu olmasını gözləmək də real olmayacaq. Uşaqlarınız üçün həqiqi olmayanxəyallar yerinə onları xoşbəxt edəcək işlər görün.
8) Uşağınızı özündən qorumayın
Çox ailə bu günlərdə uşaqlarının hər cür ehtiyaclarını qarşılamağa və uşaqlarını çətin işlərdən qoruyaraq onların müstəqil fərd olması üçün çalışır. Uşağınız hər şeyi qızıl nimçədə görsə, gələcəkdə nəyisə əldə etmək üçün çalışmaz və tez inciyər. Onlara həyata qarşı güclü olmağı öyrədin, bu, onları daha az sevdiyiniz üçün deyil, hətta daha çox sevdiyiniz mənasını verər.
9) Digər uşaqların etdiklərini öz uşaqlarınıza məcbur etməyin.
Uşaqlarla vaxt keçirməsini təmin edin. Ailələr digər uşaqların etdiyini öz uşaqlarından da gözləyirlərvə ya onların dünyasına yetkin kimi baxmırlar. Sizin xəyalınız olan "varlı bir oğlanla evlənmək" qızınızın gələcəkdə belə bir şey edəcəyi mənasını verməz. Qulağına bir cüt deşik açdırmaq sizin xəyalınızdır, onların deyil. Uşağınızın sizin xəyallarınızı öyrənməsi möcüzədir, ancaq öz xəyallarıyla birlikdə böyümələrinə də icazə verin.
10) Söylədiklərini dinləməmək
Əgər qonşunuzun köməyə ehtiyacı varsa, uşağınızdan ona kömək etməsini istəyin, beləcə davamlı onu izləmək məcburiyyətində qalmazsınız. Əgər doğru sözləri işlədə bilməsəniz, uşağınız sizinlə heç bir şeyi paylaşmayacaqdır. Əlinizdə real bir problemin olmasına səbəb olar. Siz ona güvənmədiyiniz və dinləmədiyiniz üçün uşağınız sizə güvənməyəcək.
-Ən əhəmiyyətlisiuşaqlarınızamütləqyaxşı yoldaşolun.
-Uşaqlarınıza vətən, millət, dövlət sevgisinı aşılayın.-Uşaqlarınıza qarşıbərabər və ədalətliolun,onlaragözəlnümunə(örnək) olun.-Uşaqlarınızıtərbiyə edərkənananın "et" dediyinəata "etmə" deməməlidir. Əksinə, atanınmüsbəthərəkətinəanamənfi hərəkət etməməlidir.-Uşaqlarınızıailəmərhəmətinəuyğun olan məlumatlardanməhrumetməyin (Yaşlarına görə anaüzərinə düşəni, ata da öz üzərinə düşəninəzərə alaraq).-Uşağınıza"xidmət vəyaxşılıq etmə" anlayışını, gözəl sözlüvə mərhəmətliolmağı,xeyir-duaəldə etməyi,üsyandançəkinməyi, səbirli vədözümlüola, dostlarınıqorumağı zamanındaöyrədin.-MaddivəziyyətinizyaxşıisəAllahadına (doğum)qurbanı kəsin .Evlənmə vaxtına çatanda onlarıevləndirin.-Uşaqlarınızıbəziçətinliklərəalışdırın.Onlarahəyatınçətinliklərinəqarşı müqavimət duyğusuaşılayın.-Uşaqlarınızıtərbiyə edərkənnə sərt, nə dəyumşaq,"orta səviyyəli"olun.Bu səbəbdən oğul-uşağınız sizihəmsevə bilsin, həmsaya bilsin, yənisizdənçəkinsin.
